Μέρος Α’

Ένα λυπηρό γεγονός που απασχολεί τους φανατικούς σινεφίλ και ιδιαίτερα τους συλλέκτες σπάνιων ταινιών είναι η απώλειά τους. Πρόκειται για ταινίες -κυρίως παλιές- που δεν έχουν διασωθεί σε κάποιο αρχείο κάποιας εταιρείας ή σε ιδιωτικές συλλογές ή ακόμα και στη Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου των ΗΠΑ, όπου φυλάσσονται πολλά σπάνια αντίγραφα ταινιών.

Οι αιτίες της απώλειάς τους

Συνήθως τυχαίνει να είναι ταινίες παλιές και ξεχασμένες που για τον «άλφα» ή «βήτα» λόγο δεν είχαν την επιδιωκόμενη εισπρακτική επιτυχία στις αίθουσες και οι παραγωγοί απογοητευμένοι αποφάσισαν να τις ξεφορτωθούν, κυρίως για να εξασφαλίσουν περισσότερο αποθηκευτικό χώρο στο αρχείο τους.

Σε άλλες περιπτώσεις, οι ταινίες αυτές τυχαίνει να πέσουν θύματα λογοκρισίας από ομάδες ανθρώπων διαφορετικών απόψεων ή ακόμα των εκάστοτε κυβερνήσεων, που θα ζητήσουν μάλιστα και την απαγόρευση των προβολών τους και την καταστροφή των αντιγράφων τους. Άλλη σημαντική αιτία, είναι το γεγονός όταν μία εταιρεία παραγωγής χρεοκοπήσει και με το κλείσιμό τους χάνεται και όλο το αρχείο των ταινιών του.

Επίσης, μια πυρκαγιά είναι αρκετή για να καταστρέψει ολοσχερώς αυτές τις ταινίες και τα αντίγραφά τους, κι αυτό γιατί μέχρι το 1952 χρησιμοποιούνταν νιτρικό φιλμ. Ένα υλικό εξαιρετικά εύφλεκτο. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν η πυρκαγιά στο στούντιο της Universal to 1924, η πυρκαγιά της Fox το 1937 και η πυρκαγιά της MGM το 1965. Μια απροσεξία, μια λάθος κίνηση ή ένα ατύχημα είναι αρκετό για να μετατρέψει αυτούς τους σπάνιους θησαυρούς σε στάχτη. Η ιστορία του κινηματογράφου είναι γεμάτη από τέτοια τραγικά γεγονότα.

Ιστορική αναδρομή

Από το ξεκίνημα ακόμη του κινηματογράφου (το 1895), οι πρώτες πειραματικές ταινίες που γυρίζονταν, προβάλλονταν για κάποιο χρονικό διάστημα, μέχρι ο κόσμος να τις βαρεθεί και στη συνέχεια τις παρατούσαν σε κάποιο ράφι ή τις κατέστρεφαν. Που να φαντάζονταν τότε, ότι αυτές οι ταινίες στο μέλλον θα αποκτούσαν ιστορική αξία; Διότι η κάθε ταινία που γυρίζεται, θεωρείται ένα ξεχωριστό ντοκουμέντο, μια παρακαταθήκη για τις επόμενες γενιές. Ακόμα και σήμερα, ελάχιστοι είναι αυτοί που το βλέπουν έτσι.

Το ίδιο ακριβώς συνεχίστηκε και στις επόμενες τρεις δεκαετίες μέχρι τα μισά του 1920, όπου ο κινηματογράφος πλέον αποκτά μία πιο αφηγηματική ροή. Οι συνθήκες συντήρησης των ταινιών είναι πιο βελτιωμένες, ωστόσο και πάλι αρχίζουν σιγά σιγά να καταστρέφονται.

Από τη δεκαετία του 1930, όπου ο κινηματογράφος αποκτά ήχο, οι υπεύθυνοι συντήρησης καλούνται να διατηρήσουν όχι μόνο το οπτικό, αλλά και το ακουστικό υλικό, το οποίο συνήθως ήταν ηχογραφημένο σε πλάκες. Το ευχάριστο από αυτή τη χρονική περίοδο και μετά, είναι ότι οι απώλειες των ταινιών δεν αποτελούν πια τόσο συνηθισμένο φαινόμενο.

Όσο η τεχνολογία προχωράει, τα φιλμ γίνονται όλο και πιο ανθεκτικά. Συγκεκριμένα, στις δεκαετίες 1950, 1960 και 1970 τα φιλμ πλέον δεν κατασκευάζονται από εύφλεκτες ύλες που θα μπορούσαν να το θέσουν σε κίνδυνο, άρα ο μόνος λόγος της απώλειάς τους είναι η ηθελημένη τους καταστροφή. Π.χ. κάποια ταινία λογοκρίθηκε έντονα και απαγορεύτηκε η προβολή της ή ακόμα ζητήθηκε η καταστροφή της.

Σήμερα είναι πολύ δύσκολο το να «εξαφανίσει» κανείς μία ταινία. Οι τρόποι αποθήκευσής τους τόσο σε ψηφιακό επίπεδο, όσο και η παράνομη πειρατεία στο διαδίκτυο κάνει την ταινία να διαδοθεί αστραπιαία σε όλο τον πλανήτη. Επομένως, ο μόνος τρόπος για να «χαθεί» εντελώς μία ταινία είναι να την καταστρέψει η εταιρεία παραγωγής πριν την κυκλοφορήσει.

Ποιες είναι αυτές οι εξαφανισμένες ταινίες;

Ας «δούμε» λίγο μερικές από αυτές τις ταινίες που δεν διασώθηκαν. Μιας και ο κατάλογος είναι αρκετά μακρύς, θα αναφερθούμε μονάχα στις πιο σημαντικές:

1896: Ο Γάλλος ταχυδακτυλουργός Georges Méliès, ο πατέρας των οπτικών εφέ, χρησιμοποίησε τον κινηματογράφο ως προέκταση των μαγικών του κόλπων μπροστά στο κοινό. Εκείνη τη χρονιά γύρισε και παρουσίασε 17 ταινίες μικρού μήκους, οι οποίες όμως χάθηκαν. Ανάλογη τύχη είχαν και τα φιλμ του Ολλανδού M.H Ladde.

 

1900: Ο Ολλανδός M.H. Ladde γυρίζει άλλη μία ταινία (Solser en Hesse) που δεν διασώζεται. Το 1906 την ξαναγυρίζει με τον ίδιο τίτλο, αλλά δυστυχώς χάνεται και αυτή.

1903: Ο Joe Rosenthal γυρίζει την πρώτη καναδική ταινία μυθοπλασίας (Hiawatha, the Messiah of the Ojibway).

1906: The story of the Kelly Gang (1906). Η αληθινή ιστορία του Αυστραλού εγκληματία Ned Kelly (1855- 1880). Από τα 70 λεπτά που διαρκεί η ταινία, σώζονται μόνο τα 15.

1907: Ο Louis Sparre και ο Teuvo Puro γυρίζουν την πρώτη φινλανδική ταινία μυθοπλασίας (Salaviinanpolttajat). Το 2017 γυρίζεται ξανά η ταινία βασιζόμενη στο σενάριο της πρώτης.

1908: «The Fairylogue and Radio-Plays», μια δίωρη ταινία φαντασίας, πρώτη που είχε σαν θέμα τον μάγο του Οζ και είχε θεατρική αισθητική. «The music master» ένα από τα πρώτα σενάρια του D.W. Griffith, του πατέρα του κινηματογράφου.

1910: «Il Trovatore» η διάσημη όπερα του Giusepe Verdi, μεταφέρεται για πρώτη φορά στη μεγάλη οθόνη. «Jean and the Calico Doll» μια ταινία μικρού μήκους του Laurence Trimble, στην οποία περιγράφει τη ζωή του σκύλου του, Jean, που αργότερα έγινε διάσημος ως ο σκύλος του Vitagraph.

1911: Αυτή η χρονιά ήταν από τις πιο ολέθριες στον κινηματογράφο, αφού χάθηκαν περίπου 15 ταινίες μικρού μήκους, στις οποίες πρωταγωνιστούσαν γνωστοί αστέρες της εποχής όπως η Mary Pickford και ο Francis Ford. Αξίζει να αναφέρουμε και το αυστραλιανό δράμα «Only a factory girl», το οποίο διαφημίστηκε πολύ στη εποχή του, ως «το πιο δυνατό δράμα που παίχτηκε ποτέ». Δυστυχώς δεν διασώζεται ούτε κι αυτό!

1912: «Saved from the Titanic». Τη χρονιά που βυθίστηκε ο Τιτανικός, η 22χρονη ηθοποιός Dorothy Gibson βγαίνει ζωντανή από το μοιραίο ναυάγιο. 29 μέρες μετά την τραγωδία, η Dorothy Gibson θα γυρίσει την εν λόγω ταινία, στην οποία θα παρουσιάζει την τραυματική της εμπειρία. Συνυπογράφει η ίδια το σενάριο και υποδύεται τον εαυτό της. Για να γίνει ακόμη πιο αυθεντική η ταινία, η Gibson φορούσε τα ίδια ρούχα που φορούσε και εκείνη την ημέρα του αληθινού ναυαγίου. Το φιλμ προσέλκυσε το ενδιαφέρον όλου του πλανήτη και προβλήθηκε σε παγκόσμια κλίμακα. Ωστόσο δεν διασώθηκε κανένα αντίγραφο της ενδιαφέρουσας αυτής ταινίας. Καταστράφηκε το Μάρτιο του 1914 έπειτα από πυρκαγιά που ξέσπασε στα στούντιο της Eclair. Αυτή ήταν και η τελευταία της ταινία!

1913: Ο όλεθρος στον κινηματογράφο συνεχίζεται, αφού μόνο εκείνη τη χρονιά καταστρέφονται γύρω στις 20 ταινίες μικρού και μεγάλου μήκους. Μερικές από τις πιο σημαντικές είναι: «Evageline» ένα δράμα εποχής από τον Καναδά, το πολεμικό δράμα «The battle of Gettysburg» και το «The vampire», η πρώτη ταινία που καθιέρωσε τη βαμπ γυναίκα ή αλλιώς «famme fatale».

1914: Αυτή τη χρονιά χάνονται περίπου 24 ταινίες! Μία από αυτές είναι το «Her friend the Bandit», και είναι η μοναδική χαμένη ταινία, που σκηνοθέτησε και πρωταγωνίστησε ο Charles Chaplin. Το «The life of General Villa» είναι μία ενδιαφέρουσα βιογραφική περιπέτεια που αναφέρεται στη ζωή και την καριέρα του Pancho Villa. Αξίζει να αναφέρουμε και το σπάνιο ιταλικό φιλμ «Sperduti nel buio» που το μοναδικό του αντίτυπο εκλάπη από Γερμανούς στρατιώτες, κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και χάθηκε ολοσχερώς.

1915: Όσο αλλάζουμε χρονολογία, άλλο τόσο αλλάζει ο αριθμός των απωλειών και μάλιστα προς τα πάνω! Αυτή τη φορά τα «θύματα» ανέρχονται στα 37! Μέσα σε αυτά βρίσκεται η «Άννα Καρένινα» του Λέων Τολστόι διασκευάζεται για πρώτη φορά από αμερικανική εταιρεία. Άλλο θύμα υπήρξε το «By the shortest of heads», όπου το τελευταίο αντίγραφο καταστράφηκε το 1940.

1916: Εδώ οι απώλειες μειώνονται στις 30 με πιο χαρακτηριστική το «The fall of a nation», που αποτελεί σίκουελ του «The birth of a nation» του D.W.Griffith. Άλλη σημαντική χαμένη ταινία αυτής χρονιάς είναι το «A daughter of the gods», ένα δράμα φαντασίας όπου η πρωταγωνίστρια εμφανίζεται ολόγυμνη μπροστά στο φακό καλύπτοντας τα επίμαχα σημεία του σώματός της με τα μακριά της μαλλιά, την ώρα που κάνει μπάνιο σε πισίνα. Επίσης το «The serpent» είναι άλλη μία σημαντική ταινία, όπου πρωταγωνιστεί η Theba Bara.

1917: Ανάλογος είναι κι εδώ ο αριθμός των απωλειών. Μία από τις πιο πολυσυζητημένες ταινίες του 1917 που χάθηκαν είναι η «Cleopatra» με πρωταγωνίστρια την Theba Bara. Το παράξενο της υπόθεσης είναι ότι διασώζεται μια παλαιότερη εκδοχή της Κλεοπάτρας, αυτή του 1912. Η εκδοχή του 1917 καταστράφηκε από πυρκαγιά που ξέσπασε το 1937 στα στούντιο της Fox και σώζονται μονάχα μερικές φωτογραφίες από την ταινία. Άλλες εξαφανισμένες ταινίες που πρωταγωνίστησε η Theba Bara εκείνη τη χρονιά είναι τα «The rose of blood», «Her greatest love», «Heart and soul», «The darling of Paris» κλπ.

1918: Αυτή η χρονιά κρύβει πολλά μεγάλα ονόματα της εποχής του βωβού κινηματογράφου. Ένα από αυτά είναι και πάλι η Theba Bara, η Mary Pickford, η Lilian Gish, ο Douglas Fairbanks, o Harold Lloyd και πολλοί ακόμη αστέρες της εποχής. Πολλές μάλιστα από αυτές τις ταινίες τις γύρισε ο John Ford.

1919: Εδώ οι απώλειες ανέρχονται στις 42. Αρκετές από αυτές ανήκουν στον John Ford και στον Fritz Lang. Παρόλα αυτά όμως μια άλλη εξαφανισμένη ταινία εκείνης της χρονιάς προκάλεσε συζήτηση. Πρόκειται για την βρετανική ταινία φαντασίας «The first men on the Moon» βασιζόμενο στο ομώνυμο μυθιστόρημα του κλασικού συγγραφέα φαντασίας H. G. Wells.

Η λίστα με τις εξαφανισμένες ταινίες συνεχίζεται στο Β’ Μέρος του αφιερώματός μας. Κάντε κλικ εδώ για να διαβάσετε τη συνέχεια!

ΤΕΛΟΣ Α’ ΜΕΡΟΥΣ

 

Χρήστος Καλκάνης