Τι είναι το noir film (νουάρ φιλμ); Πότε εμφανίστηκε για πρώτη φορά και πως εξελίχθηκε; Ποιοι είναι οι κυριότεροι εκφραστές και ποιοι οι χαρακτήρες που πρωταγωνιστούν σε ένα noir film; Ποιες είναι οι κυριότερες ταινίες που αντιπροσωπεύουν αυτό το στυλ ταινιών;

Πολλοί έχετε ακούσει τον όρο «noir film», αλλά ελάχιστοι σινεφίλ (τουλάχιστον εδώ στην Ελλάδα) έχουν ασχοληθεί με αυτή την ιδιαίτερη κατηγορία ταινιών, ενώ κάποιοι άλλοι δεν γνωρίζουν καν περί τίνος πρόκειται.

Ως noir film λοιπόν, χαρακτηρίζεται ένα συγκεκριμένο στυλ αστυνομικών ταινιών, που δίνει έμφαση κυρίως στην συναισθηματική και ψυχολογική κατάσταση των ηρώων, ενώ στις περισσότερες φορές η υπόθεση έχει να κάνει με κάποιο έγκλημα πάθους ή εκδίκησης. Το έγκλημα είναι το κύριο θέμα των noir και συνήθως έχει ως κίνητρο την απληστία, τη ζήλια, την προδοσία, τον φαταλισμό και την απιστία. Άλλο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό αυτών των ταινιών είναι χαμηλός φωτισμός, οι σκιάσεις και οι έντονες ασπρόμαυρες αντιθέσεις της εικόνας. Με αυτό τον τρόπο πετυχαίνεται μια γοητευτική ατμόσφαιρα (παρότι σκοτεινή), που σε συνδυασμό με την κατάλληλη μουσική υπόκρουση κάνει την ταινία να απογειωθεί. Πολλές φορές δε, στα εξωτερικά πλάνα βλέπουμε τους πρωταγωνιστές από μακριά να έρχονται ως καρικατούρες, άλλες φορές βλέπουμε μόνο τη σκιά τους και άλλες φορές πλαισιώνονται από καπνούς. Αυτά είναι μερικά από τα πετυχημένα σκηνοθετικά τρικ για να επιτευχθεί μια τέτοια ατμόσφαιρα.

Κύριοι χαρακτήρες αυτών των ταινιών είναι συνήθως οι σκληροτράχηλοι ντετέκτιβ ή αστυνομικοί, μοιραίες γοητευτικές γυναίκες σε ρόλους-κλειδιά, απατημένοι σύζυγοι που ψάχνουν δικαίωση, πληρωμένοι δολοφόνοι, άνθρωποι του υποκόσμου κλπ. Αυτό που κάνει τους χαρακτήρες ιδιαίτερους είναι το ύφος, ο τρόπος της ομιλίας τους, το βάδισμα, το ντύσιμο τόσο των ανδρών με τα βαριά ατσαλάκωτα κουστούμια και το καπέλο (σήμα κατατεθέν της εποχής), αλλά και των γυναικών με τις πολυτελείς τουαλέτες, τα καλοχτενισμένα μακριά μαλλιά και τα μεγάλα σκουλαρίκια. Αξίζει να σημειώσουμε ότι σε αρκετά πλάνα τους βλέπουμε να κρατάνε με χάρη το τσιγάρο τους ή το πούρο τους την ώρα που μιλάνε, πράγμα που επηρέασε αρνητικά τον κόσμο. Αυτό είχε ως συνέπεια το κάπνισμα να διαδοθεί σαν συνήθεια σε όλο τον κόσμο, κυρίως δε στους κινηματογραφόφιλους της εποχής, ώστε να μιμηθούν τους ήρωές τους στο πανί.

Οι ταινίες αυτού του στυλ εμφανίστηκαν για πρώτη φορά στα μέσα της δεκαετίας του 1930, ενώ αναπτύχθηκαν και καλλιεργήθηκαν στις επόμενες δύο δεκαετίες (1940 και 1950). Από τη δεκαετία του ’60 και μετά, συνεχίστηκαν οι προσπάθειες για να εξακολουθήσει να υπάρχει αυτό το στυλ των ταινιών με την προσθήκη πιο μοντέρνων -για την εποχή- ιδεών. Αυτό αργότερα θα ονομαστεί «νεονουάρ» και διαφέρει πάρα πολύ από το πρωτότυπο noir.

Ας δούμε τώρα αναλυτικότερα τους χαρακτήρες που συμμετέχουν στα noir film. Όπως αναφέραμε πιο πάνω, οι άνδρες που πρωταγωνιστούν τυχαίνει να είναι άνθρωποι κυνικοί και με κάποιες ιδιαιτερότητες: Άνθρωποι του υποκόσμου, κακοποιά στοιχεία που αναζητούν την κοινωνική τους αναγνώριση, διεφθαρμένοι αστυνομικοί και ιδιωτικοί πράκτορες, ζηλόφθονες σύζυγοι, αλλά και μοιραίες γυναίκες γνωστές και ως famme fatal.

Οι σημαντικότεροι άνδρες ηθοποιοί που τους απολαύσαμε σε τέτοιους ρόλους είναι:

• ο Humphrey Bogart που με το ώριμο παρουσιαστικό του και τη βαριά του προφορά έκανε τους θεατές να ριγήσουν, ενώ πολλές από τις ταινίες του θα μας μείνουν αξέχαστες
• ο Robert Mitchum είναι μια άλλη βαριά μορφή ενός «σκληρού» άντρα που τον έχουμε συνηθίσει σε αμφιλεγόμενους ρόλους
• o James Cagney, μια χαρακτηριστική φυσιογνωμία που και μόνο που την βλέπεις καταλαβαίνεις πως πρόκειται για κακοποιό στοιχείο. Γι’ αυτό άλλωστε των συνηθίσαμε σε ρόλους εγκληματία
• o Burt Lancaster, που ξεκίνησε την καριέρα του σε ταινίες noir, αλλά αργότερα τον απολαύσαμε και σε άλλα είδη ταινιών
• ο Victore Mature, που με την ιδιόρρυθμη γοητεία του είχε κατακτήσει το κοινό
• o Peter Lorre, ο Ούγγρος ηθοποιός που έκανε την αρχή στην Ευρώπη κι αργότερα τη μετέφερε στο Holywood
• ο Joseph Cotten, ως ζηλόφθονο εραστής
• ο Vincent Price, που σχεδόν πάντα τον βλέπαμε να παίζει τον κακό
• ο Dana Andrews, ο λιγότερο γνωστός αλλά επιτυχημένος ηθοποιός που άφησε το δικό του στίγμα

Αυτοί οι ηθοποιοί, αλλά και άλλοι πολλοί είναι από τους σημαντικότερους που ερμήνευσαν τους χαρακτήρες που προαναφέραμε.

Πάμε τώρα να δούμε τις διασημότερες famme fatal που απολαύσαμε στα noir. Ο κατάλογος είναι αρκετά μακρύς. Ξεκινάμε:

• η Rita Hayworth, η σαγηνευτική ηθοποιός που με τον ρόλο της στην ταινία Gilda κατάφερε να αναδειχθεί με τον τίτλο της μοιραίας γυναίκας, ενώ έχει κάνει όλον τον ανδρικό πληθυσμό να μιλάει για εκείνη
• η Gene Tierney, άλλη μια γοητευτική ηθοποιός που άφησε το δικό της αποτύπωμα στην αριστουργηματική «Λάουρα«
• η Lauren Bacall που ξεκίνησε την καριέρα της σε πολύ μικρή ηλικία δίπλα στον έμπειρο Humphrey Bogart, τον οποίο αργότερα παντρεύτηκε
• η Lana Turner, η ξανθιά ηθοποιός που απολαύσαμε στην ταινία «Ο ταχυδρόμος χτυπάει πάντα δυο φορές«
• η Barbara Stanwyck, άλλη μια μοιραία ηθοποιός, που ακόμα και σε ώριμη ηλικία ήξερε να γοητεύει τους άντρες
• η Veronica Lake, μια πανέμορφη ηθοποιός, που με μια ματιά της έκανε τους άντρες να παραμιλούν. Τα πλούσια μακριά μαλλιά της ήταν το σημαντικότερο της όπλο.
• η Bette Daves, μπορεί να μην ήταν όμορφη, οι ερμηνείες της όμως καθήλωναν. Αξίζει να την προσέξουμε.
• η Joan Crawford, μια ταλαντούχα ηθοποιός χαμηλών τόνων που ήξερε να τραβάει την προσοχή μας
• η Ava Gardner, η μελαχροινή ηθοποιός με τις πολλές αξιόλογες ερμηνείες και εμφανίσεις
• η Ida Lupino, που εκτός από επιτυχημένη ηθοποιός υπήρξε και σκηνοθέτις
• η Joan Fontaine, που με το αθώο της βλέμμα έδωσε άλλη πνοή στα noir

Όλες τους υπήρξαν υπέροχες και καταπληκτικές. Γυναίκες που δυστυχώς, δεν πρόκειται να ξαναδούμε στο πανί.

Ας ρίξουμε τώρα μια ματιά στους κύριος εκφραστές, τους σκηνοθέτες δηλαδή που ασχολήθηκαν πάνω σε αυτό το είδος ταινιών και το ανέπτυξαν. Ο σημαντικότερος από όλους ίσως είναι ο αυστριακής καταγωγής σκηνοθέτης Fritz Lang, ο οποίος με τον «Δράκο του Ντίσελντορφ» εισήγαγε νέες τεχνοτροπίες στον κινηματογράφο, πολύ πριν από τους Αμερικανούς σκηνοθέτες. Άλλοι σημαντικοί σκηνοθέτες είναι ο Billy Wilder, o Otto Preminger, o Jules Dassin, o Jacques Tourneur, o William Wyler, o John Huston, o Henry Hathaway, o Orson Welles και πολλοί άλλοι.

Κλείνοντας το αφιέρωμά μας, παραθέτουμε μία λίστα με τις καλύτερες ταινίες που αντιπροσωπεύουν τον όρο noir film και ο κάθε σοβαρός σινεφίλ οφείλει να αναζητήσει:

• Ο δράκος του Ντίσελντορφ – M (1931)
• Ο εχθρός της κοινωνίας – The public enemy (1931)
• Ο άρχων του εγκλήματος (Η πόλις τρομοκρατείται) – Little caesar (1931)
• Ο σημαδεμένος – Scarface (1932)
• Είμαι ένας δραπέτης – I am a fugitive from a chain gang (1932)
• Νύχτες αγωνίας – G Men (1935)
• The petrified forest (1936)
• Οργισμένος γίγαντας (Νέμεσις) – Fury (1936)
• Αλγέρι – Pepe le moko (1937)
• Δρόμος χωρίς διέξοδο – Dead end (1937)
• Έχω δικαίωμα να ζήσω – You live only once (1937)
• Κολασμένες ψυχές – Angels with dirty faces (1938)
• Η πόλη του αίματος – The roaring twenties (1939)
• Το γεράκι της Μάλτας – The maltese falcon (1941)
• Κολασμένη αγάπη (Διπλή ταυτότητα) – Double indemnity (1944)
• Εφιάλτης – Gaslight (1944)
• Η σειρήνα της Μαρτινίκα – To have and to have not (1944)
• Λάουρα – Laura (1944)
• Ραντεβού με το θάνατο – Murder my sweet (1944)
• Μοιραία συνάντηση (Παράκαμψη) – Detour (1945)
• Ας την κρίνει ο Θεός – Leave her to Heaven (1945)
• Η σκύλα – Scarlet street (1945)
• Τζίλντα – Gilda (1946)
• Ο άγνωστος – The stranger (1946)
• Πάθος και αίμα (Ο μεγάλος ύπνος) – The big sleep (1946)
• Οι δολοφόνοι – The killers (1946)
• Ο ταχυδρόμος χτυπάει πάντα δυο φορές – The postman always rings twice (1946)
• Υπόθεση Νοτόριους – Notorious (1946)
• Η κυρία από τη Σαγκάη – The lady from Shaghai (1947)
• Αμαρτήματα του παρελθόντος (Αμαρτωλοί και δολοφόνοι) – Out of the past (1947)
• Σκοτεινή διάβαση – Dark passage (1947)
• Ο αγύρτης – Nightmare alley (1947)
• Απόκληρος της κοινωνίας – Odd man out (1947)
• Impact (1949)
• Ο μεγάλος αμαρτωλός – White heat (1949)
• Ο κόκκινος δαίμων του Λος Άντζελες – Criss Cross (1949)
• Ο τρίτος άνθρωπος – The third man (1949)
• Ο νόμος της μοίρας – They live by night (1949)
• Φυγάς του τρόμου – Act of violence (1949)
• Η λεωφόρος της Δύσεως – Sunset Boulevard (1950)
• Η νύχτα και η πόλη – Night and the city (1950)
• Διψασμένος για ηδονή – In a lonely place (1950)
• Η ζούγκλα της ασφάλτου – The asphalt jungle (1950)
• Κυνηγώντας το δολοφόνο μου – D.O.A. (1950)
• Ο άγνωστος του εξπρές – Strangers on a train (1951)
• Η μεγάλη κάψα (Το μεγάλο χτύπημα) (Τα φώτα έσβησαν νωρίς) – The big heat (1953)
• Φίλισέ με, μέχρι θανάτου – Kiss me deadly (1955)
• Αριστοκράτες του εγκλήματος – The big combo (1955)
• Το χρήμα της οργής – The killing (1956)
• Sweet smell of success (1957)
• Ασανσέρ για δολοφόνους – Ascenseur pour l’échafaud (1958)
• Ο άρχων του τρόμου (Το άγγιγμα του κακού) – Touch of evil (1958)
• Τσάινατάουν – Chinatown (1974)

Χρήστος Καλκάνης